Terugkijken op Documenta Kassel I

Jos van der Lans, publicist, bezocht met YAA vrienden Kassel. In zijn terugblik op een tentoonstelling die veel stof deed opwaaien, rept hij over de moed van de curatoren,  de verantwoorde kunstsmaak versus kunst uit het hart.  En de kracht wat mensen samen te weeg kunnen brengen. Hier zijn bijdrage.

Een andere wereld

Ik was een gewaarschuwd mens. Een paar dagen voordat ik naar Kassel reisde, sprak ik een man-van-mijn-leeftijd, die op mij een alleszins redelijke en intellectueel verantwoorde indruk maakte. Toevallig kwam mijn bezoek aan Documenta 15 ter sprake en hij ontstak in woede. Hij vond het 3x niets. Een belediging voor de kunst, een machteloos gebaar van de Duitse gutmensch, onder schuldbesef gebukt, agitprop. Een uur later stuurde hij mij een link naar een blog van zijn hand, waar hij dit alles nog eens herhaalde en en passant de bezoekers als ‘de laatste overlevenden van de jaren zeventig’ ‘langharig tuig van weleer, de kruinen kaal, de spijkerjasjes verruild voor verantwoord ecolinnen, hier en daar een kruk, een rolstoel of een wandelstok’. 

Ik was dus gewaarschuwd, toen ik de Documenta Halle betrad, zo’n beetje het hoofdgebouw van deze honderd dagen durende manifestatie. Een gang gemaakt van golfplaten met als duidelijke bedoeling mij in de sfeer van ‘the global South’ te doen belanden, te midden van een publiek dat – ik moet het toegeven - wel wat weg had van de door mijn zegsman geschetste beeld. Waar was ik aan begonnen? 

Maar met elke meter Documenta (volgens mijn stappenteller heb ik in twee dagen 39.675 stappen afgelegd) nam mijn opwinding toe. Ik zag stemverheffingen, samenzweringen, boosheid, leuzen, een collectief verlangen naar vrijheid, doeken volgepropt met mensen, met lijden, met strijd. Ik hoorde verhalen, zag indringende beelden, ik luisterde naar klanken uit een andere wereld. Ik viel van de ene verwondering in de andere verbazing. En ja, ik kon niet alles doorgronden. En zeker, niet alles verdiende de schoonheidsprijs. 

Maar ik zag geen ijdele individuen, doorgeselecteerd door betweterige curatoren, opdringerig in grootse gebaren en ruimtevullende statements. Ik zag geen reputaties etaleren die leunen op hun bekende naam. Geen navelstaarderige egotripperij. Ik zag geen kunst met heel veel hoofdletters. Ik zag de kracht van wat mensen met elkaar te weeg kunnen brengen. Soms naïef, vaak ontroerend en vrijwel altijd uit het hart. En ik vond het fascinerend. 

Eenmaal thuis mailde ik mijn zegsman dat hij zich geen zorgen hoeft te maken, want er zijn in Europa nog heel veel musea waar hij op zijn verantwoorde kunstsmaak bediend kan worden, maar dat Documenta 15 mij vrolijk had gemaakt en aan het denken had gezet. 

Wat mag je van kunst meer verwachten? 

Terugkijken op Documenta Kassel II

Hans van de Veen, publicist, bezocht met YAA vrienden Kassel. Ook hij schreef voor onze Nieuwsbrief een impressie. Over de kracht wat mensen samen te weeg kunnen brengen. Hier zijn bijdrage.

Hoogtepunten

Zijn het de prachtige beelden uit de sloppenwijk in Nairobi, in de met golfplaten bedekte Documenta Halle? Levensgrote figuren, gevangen in een kippenmand, starend naar een spiegel op de grond? Het object met de honderden versleten slagersmessen? Of juist de woedende, met balpen en eindeloos geduld gemaakte politieke aanklachten van een Indonesisch collectief, te zien in het voormalig Hallenbad Ost? Of toch het RomaMoma museum, met de schitterende wandkleden die de eeuwenoude trektochten van dit volk uitbeelden? 

Het is niet moeilijk nog meer inspirerende locaties te noemen (de Zuid-Afrikaanse sound installation in het jaren 50 hotel! De grimmige maar toch ook weer vrolijke Haïtiaanse doodshoofdbeelden en geraamtes in het St. Kunigundus kerkje!). Maar er één Dokumenta-hoogtepunt uit kiezen lukt me niet. In het besef dat we in twee dagen maar een fractie van het aanbod hebben gezien. Of was het hoogtepunt toch het schoolreisgevoel, met het door een deel van de groep in de bus luidkeels meegezongen Bloed, Zweet en Tranen, terwijl een ander deel de bus ter plekke wilde verlaten, na een rijkelijk met wijn besprenkeld diner (grapje). 

Moedig deze politieke Documenta

Als ik dan toch iets in het bijzonder moet noemen is het de moed van de organisatoren. Want je moet het maar durven, zo’n gezaghebbend instituut van de westerse cultuur uit handen geven aan een zooitje ongeregeld uit de niet-westerse wereld. Onder leiding van het Indonesische ruangrupa, dat kunstenaarscollectieven uit andere landen uitnodigde. Die op hun beurt ook weer andere kunstenaars uitnodigden. Zonder sturing, en zonder screening vooraf door de Dokumenta-directie! Nogmaals, je moet het maar durven. 

Ik heb als journalist genoeg niet-westerse landen bezocht om al snel te beseffen dat dit de meest politieke Dokumenta ooit moest zijn. Ook al kan ik het niet vergelijken (het was m’n eerste keer), het kan bijna niet anders. Omdat dáár zoiets als l’art pour l’art minder gebruikelijk is. Omdat kunstenaars dáár veelal ook activisten zijn, die strijden tegen onrecht.

En dat doe je dus niet in je eentje in een atelier, maar samen. In collectieven brengen de kunstenaars elkaar naar grotere hoogte, en delen de schaarse middelen en materialen (want: duur). 

Collectieven versus grote namen

Gaat het werken in collectieven ten koste van de individuele artistieke ontplooiing, smoort het werkelijk geniale talent er in een kwalitatieve middelmaat? Het is een discussie die ook binnen de collectieven wordt gevoerd, aldus onze uit Cuba afkomstige gids. Een antwoord had hij niet, het debat gaat verder. 

Volgens critici is dat juist mis met deze Dokumenta: een gebrek aan grote namen, en aan artistieke kwaliteit. Je vraagt je gelijk af of dat een oordeel is met of zonder westerse bril. Misschien hebben ze wel gelijk. Maar daar staat dan toch wel heel veel ander moois tegenover. Het overweldigende aanbod uit al die landen waar je zelden iets van ziet op kunstgebied. Ik ben geen groot kunstkenner, maar moet kunst niet verrassen, shockeren, irriteren soms, inspireren, emotioneren?  Nou, dat deed het.